Chấn Thương Chóp Xoay/viêm Bao Hoạt Dịch Dưới Mỏm Cùng Vai

KHÁI QUÁT:

• Chấn thương chóp xoay bao gồm viêm gân và đứt bán phần/hoặc hoàn toàn chóp xoay, viêm bao hoạt dịch dưới mỏm cùng có thể do viêm gân. Triệu chứng đau vị trí khớp vai và yếu vận động tay trong trường hợp rách nặng. Chẩn đoán bằng khám lâm sàng đôi khi cần thêm chẩn đoán hình ảnh. Điều trị bao gồm  duy trì tầm vận động, bài tập sức mạnh cơ.
• Các cơ chóp xoay (4 cơ: cơ trên gai, cơ dưới gai, cơ dưới, vai cơ tròn bé) cùng với cơ nhị đầu, tam đầu sẽ giữ chỏm ổn định trong ổ chảo của xương vai trong các hoạt đông giơ tay cao (ví dụ: ném, bơi lội, cử tạ, môn thể thao dùng vợt.).

NGUYÊN NHÂN:

• Chấn thương chóp xoay có thể là cấp hoặc mạn trong quá trình chơi thể thao, nhưng rách chóp xoay cũng hay gặp ở bệnh nhân không chơi thể thao hoặc không hoạt động quá mức chóp xoay.
• Căng giãn cơ chóp xoay đơn thuần cấp tính thường là chấn thương cơ. Viêm gân thường do hẹp  khoang dưới mỏm cùng vai. Các hoạt động mà cánh tay đưa lên cao trên đầu nhiều lần, chẳng hạn như chơi bóng chày, nâng tạ qua vai, môn thể thao dùng vợt, và bơi tự do, bơi bướm, hoặc làm việc nhà làm tăng nguy cơ tổn thương chóp xoay…
• Gân trên gai dễ bị tổn thương nhất vì có một vùng gân nghèo mạch máu gần chỗ bám vào củ lớn. Dẫn tới phản ứng viêm và phù nề, viêm bao hoạt dịch dưới mỏm cùng vai dẫn tới kích ứng gân hoặc rách.
• Viêm thoái hoái chóp xoay cũng phổ biến ( người > 40 tuổi) mặc dù không phải vận động viên vì một số lý do công việc. Viêm bao hoạt dịch dưới mỏm cùng vai (phản ứng viêm, sưng, và xơ hóa bao hoạt dịch phía trên chóp xoay) thường là kết quả của viêm gân chóp xoay.

TRIỆU CHỨNG:

• Viêm bao hoạt dịch dưới mỏm cùng vai, viêm gân chóp xoay và đứt bán phần chóp xoay dẫn tới đau vai đặc biệt là khi đưa tay cao lên đầu.
• Đau vai tăng lên khi vai dang 60°-180° (vòng cung chuyển động đau) và giảm đi khi vai dang < 60°.
• Đau có thể được bệnh nhân mô tả là đau âm ỉ và không rõ vị trí cụ thể. Rách hoàn toàn dẫn tới đau cấp và yếu động tác dạng vai. Khi rách lớn chóp xoay, yếu động tác dang của vai thường rõ.
• Giới hạn tầm vận động thường rõ trong chấn thương cơ chóp xoay/Viêm bao hoạt dịch dưới mỏm cùng vai.

CHẨN ĐOÁN:

• Khám lâm sàng
• Đôi khi cần chụp MRI hoặc nội soi chẩn đoán.
• Chẩn đoán dựa vào bệnh sử, khám lâm sàng bao gồm các test kích thích đặc hiệu cho chóp xoay. Không thể sờ trực tiếp được chóp xoay do đó có thể đánh giá tổn thương gián tiếp qua các test kích thích mỗi cơ của chóp xoay, đau nhiều hoặc yếu động tác cơ chóp xoay chi phối là test dương tính.
• Cơ trên gai đánh giá bằng cách cho tay bệnh nhân chống lại lực tác động từ trên xuống dưới vớitư thế ngồi, cánh tay gập 90⁰ hơi dang, ngón cái chỉ xuống mặt đất (Emty-can test, Jobe test).
• Cơ dưới gai và cơ tròn bé đánh giá bằng cách cho bệnh nhân ngồi, xoay ngoài khớp có đối kháng trong khi khuỷu gấp 90°; vị trí này cô lập chức năng của 2 cơ trên ra khỏi tác động của cơ khác ví dụ như cơ delta. Bệnh nhân yếu trong các động tác của test khám chứng tỏ tổn thương chóp xoay .
• Cơ dưới vai được đánh giá bằng cách đưa bàn tay bên tổn thương ra sau lưng với mu tay để ở tư thế nghỉ tại vị trí thắt lưng dưới. Người khám nhấc bàn tay lên khỏi thắt lưng dưới. Bệnh nhân có thể giữ bàn tay không chạm da lưng (Gerber lift-off test).
• Test Neer đánh giá hẹp khoang dưới mỏm cùng vai. Thực hiện bằng cách nâng bàn tay lên phía trước, bàn tay cao hơn đầu và cẳng tay sấp hoàn toàn.
• Test Hawkins dùng để đánh giá hẹp khoang dưới mỏm cùng. Được thực hiện bằng cách nâng cánh tay lên 90°, gấp khuỷu tay 90°, sau đó xoay trong cẳng tay để xoay trong khớp vai.
• Test Apley đánh giá kết hợp tầm vận đông vai bằng cách một tay bệnh nhân đưa lên cao, bàn tay ra sau để đầu ngón tay chạm vào xương vai đối bên qua đó đánh giá được dạng và xoay ngoài của khớp vai, sau đó đưa tay xuống dưới ra sau lưng để bàn tay chạm vào xương vai đối bên để đánh giá khép và xoay trong cánh tay.
• Các vị trí khác có thể là nguyên nhân gây đau vai bao gồm khớp cùng vai đòn, khớp ức đòn, cột sống cổ, gân nhị đầu và xương vai. Các vị trí này nên được đánh giá nếu có đau, biến dạng vì đó là triệu chứng của tổn thương.
• Khám cổ được coi như một phần của khám khớp vai vì đau cột sống cổ có thể lan sang khớp vai (đặc biệt là tổn thương rễ C5).

Nghi ngờ tổn thương chóp xoay có thể đánh giá thêm bằng MRI, nếu như bệnh nhân điều trị nội khoa không đỡ.

ĐIỀU TRỊ:

• Tập vật lý trị liệu.
• Đôi khi cần phẫu thuật
• Trong hầu hết các trường hợp viêm gân, bao hoạt dịch thì điều trị bằng nghỉ ngơi, tập mạnh cơ chóp xoay là đủ. Đôi khi cần phẫu thuật trong trường hợp viêm bao hoạt dịch mạn tính khi điều trị nội khoa không cải thiện, phẫu thuật để làm rộng khoang dưới khoang mỏm cùng và cắt bao hoạt dịch. Phẫu thuật khuyến cáo trong trường hợp rách chóp xoay nặng (ví dụ rách hoàn toàn).