Đinh nghĩa:
Tai biến mạch máu não( TBMMN) là các thiếu sót thần kinh xảy ra đột ngột với các triệu chứng khu trú chấn thương sọ não).
Bệnh khởi phát đột ngột và đồng thời xuất hiện các triệu chứng cục bộ như: liệt nữa ngưởi, hôn mê, mất ngôn ngữ,…)như một tấn công làm tổn thương não bộ
Khái niệm đột quị biễu hiện hai nội dung cơ bản là các triệu chứng xảy ra đột ngột- tức thì và các khiếm khuyết thần kinh thường là cục bộ.
Dịch tể học:
TBMMN là nguyên nhân tữ vong đứng hang thứ ba sau ưng thư và bệnh tim mạch ở Hoa Kỳ, nhưng trên toàn thế giới đứng hàng thứ hai.
Nhiều ý kiến cho rằng tần suất mắc bệnh TBMMN tử vong theo tuổi là nguyên nhân hàng đầu.
Ở VIệt Nam tuy chưa có thống kê toàn quốc , trong những năm qua bệnh TBMMN chiếm khoảng nữa sốbệnh nhân điều trị tại khoa Thần Kinh bệnh viện Chợ Rẫy và khoa Thần Kinh bệnh viện Nhân Dân 115 thành phố Hồ Chí Minh. Hầu hết các khoa cấp cứu của bệnh viện đa khoa đều có tiếp nhận cấp cứu bệnh nhân TBMMN.
PHÂN LOẠI:
Trong thực hành lâm sàng thường chia tai biến thành hai loại chính:
Thiếu máu não cục bộ hay nhồi máu não
Xuất huyết nội sọ: xuất huyết màng não( trong sọ, ngoài sọ), xuất huyết trong não.
Hiện nay phân loại TBMMN gồm hai loại chính: TBMMN thiếu máu não hay thiếu máu não cục bộ cấp tính, TBMMN xuất huyết nguyên phát trong não và xuất huyết khoang dưới nhện.
Triệu chứng lâm sàng thường gặp:
Đau đầu: trong TBMMN cơn đau đầu thường dột ngột, rất mãnh liệt, đạt cường độ đau ngay từ phút đầu, giờ đầu. Đau đầu do xuất huyết khoang dưới nhện bệnh nhân mô tả “ đau như búa bổ vào đầu” hoặc cảm giác đau như muốn nổ tung.đau đầu thường kèm nôn, gáy cứng, dấu màng não.
Chống mặt: báo hiệu chức năng của tiền đình ngoại vi hay trung tâm bị kích thích. Trong TBMMN thường gặp chóng mặt tiền đình trung ương. Nguyên nhân là do rối loạn tuần hoàn như huyết khối tiểu não hay thân não, chảy máu hoặc thiếu máu cục bộ động mạch sống – nền thoáng qua.
Rối loạn thị giác: trong bệnh mạch máu não rối laon5 thị giác thường là mất thị giác và nhìn đôi. Mất thị lực một bên hay hai bên nguyên nhân là do thiếu máu thị giác – võng mạc, do tắc động mạch hoặc tỉnh mạch võng mạc trung tâm. Mù thoáng qua thường do tắc động mạch cảnh cùng bên.
Rối loạn ngôn ngữ: mất ngôn ngữ vận động xuất hiện khi tổn thương vùng Broca, người bệnh mất khả năng nói thành lời nhưng vẫn am hiểu lời nói. Mất ngôn ngữ giác quan do tổn thương vùng Wernike, người bệnh mất khả năng am hiểu lời nói, những câu chữ nghe thấy không gắng liền với biểu tượng,
khái niệm, hoặc đối tượng tương ứng, người bệnh thường nói nhiều và nói quá thừa.
Yếu và liệt nữa người: là dấu hiệu thường gặp trong TBMMN, mức độ liệt nữa người trng hội chứng lâm sàng có thể giúp định khu tổn thương.
Hôn mê: khi hệ thống hoạt động lưới giảm hoạt động và các hoạt động của hai bán não suy giảm dẫn tới hôn mê.
Các phương pháp chẩn đoán trong tai biến:
- Chụp cắt lớp vi tính (CT- Scan): khả năng của CT-Scan rất lớn cho chẩn đoán bệnh TBMMN, thông thường kết quả của CT- Scan là đủ cho chẩn đoán xác định tổn thương não. CT-Scan có vai trò như một tiêu chuẩn chẩn đoán loại trừ các bệnh lý như xuất huyết, u não, dị dạng mạch máu.
- Cộng hưởng từ ( MRI): MRI cho hình ảnh chi tiết hơn CT- Scan và cung cấp nhiều thông tin về đặc tính mô tổn thương. Hiện nay trong TBMMN , MRI thương được chỉ định nếu kết quả CT-Scan không rõ ràng, nhồi máu hố sau, hoặc dị đạng mạch máu.
- Ghi điện tim và siêu âm tim; tim sẽ được đánh giá ở tất cả bệnh nhân TBMMN, theo dõi tim liên tục để phát hiện các biểu hiện của bệnh tim tìm ẩn. theo các công trình nghiên cứu thì khoảng 40% trường hợp TBMMN có biểu hiện rối loạn tim.
- Ngoài ra còn các xết nghiệm về huyết động học , dịch não tủy, EEG,…
Phòng ngừa các biến chứng bán cấp:
- Tắc tĩnh mạch sâu và nhồi máu phổi: nhồi máu phổi có thể là nguyên nhân gây tử vong ( 10%). Để phòng ngừa cả hai biến chứng này bằng cách vận động tập sớm, tập thể dục cho bên liệt. Dùng heparin.
- Ngăn ngừa nhiểm trùng hô hấp: viêm phổi là một trong những nguyên nhân độc lập gây tử vong sau TBMMN. Ngăn ngừa bằng cách làm sạch đường hô hấp, vận động tập sớm, ngồi dậy nhiều lần trên giường, dẫn lưu tư thế, ngăn ngừa trào ngược, vỗ rung. Nếu có sốt sau sau TBMMN thì cần tìm nguyên
nhân viêm phổi và cho kháng sinh sớm. - Nhiểm trùng tiết niệu: để giảm nguy cơ nhiểm trùng tiết niệu cần cung cấp đủ nước, lợi tiểu, acid hóa nước tiểu và đặt sonde tiểu ngắt quãng. Dùng kháng sinh sớm khi có nhiễm trùng.
- Loét mục: loét mục trong bất trên giường tăng đáng kể tỉ lệ tử vọng và tàn phế. Xoay trở thường xuyên và dùng nệm thay đổi áp lực để ngăn ngừa hiện tượng loét mục.
- Loét dạ dày: trên một số bệnh nhân hiện tượng lét dạ dày thường dùng thuốc ức chế H 2 antacid có tác dụng phòng ngừa. tránh aspirin với người tiền loét tiêu hóa.
